معرفی ایستگاه زیتون طارم

درخت زيتون يكي از اولين و قديمي‌ترين درختان ميوه است. امروزه زیتون در مناطقی با آب و هوای مدیترانه‌ای کشت می‌شود. در طی یک دهه اخیر سطح زیر کشت این محصول در کشورهای مختلف افزایش زیادی پیدا کرده است و به دلیل اهمیت و نقش بارز روغن زیتون در سلامتی انسان، مصرف این روغن در دنیا و ایران از رشد قابل ملاحظه‌ای برخوردار بوده است؛ بطوریکه در طی ۱۰ سال اخیر مصرف روغن زیتون در دنیا ۵۵ درصد افزایش داشته است. بر اساس آمار سازمان فائو در طی چند سال اخیر کشورهای مختلفی مثل چین، پاکستان، ایران، هند و چند کشور دیگر برنامه توسعه کشت زیتون را به اجرا درآورده‌اند. آمارها نشان می‌دهد از بدو شروع طرح زیتون در کشور، سطح زیر کشت این محصول افزایش یافته و در استان های مختلف کشور از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب در حال توسعه می‌باشد. به منظور توسعه و احياء زيتون در كشور از سال ۱۳۷۱ طرح اصلاح و توسعه باغات زيتون توسط معاونت باغباني وزارت كشاورزي به مورد اجرا درآمد. این طرح در استان های مختلف کشور که امکان توسعه کشت در آنها وجود داشته و شرایط اقلیمی مناسب گیاه را دارند در حال اجرا می باشد برای مثال می‌توان به استان های خوزستان، فارس، گلستان، قزوین و زنجان اشاره نمود. بر اساس آمار سال ۱۳۹۰ استان زنجان و سهم را در سطح زیر کشت و تولید زیتون دارند. تغییرات سطح زیر کشت باغات بارور و تولید باغات زیتون در شهرستان طارم نشان می دهد که گسترش و تولید محصول زیتون در این شهرستان از روند رو به رشدی برخوردار است. در حال حاضر پس از گذشت ۱۳ سال از شروع طرح توسعه کشت زیتون در کشور سطح زیر کشت این محصول در منطقه طارم ۱۷۰۰۰ هکتار می باشد و پیش بینی می شود که به ۲۰۰۰۰ هکتار برسد. متوسط عملکرد شهرستان حدود ۴۵۰۰ کیلوگرم در هکتار است که از میانگین عملکرد کشور خیلی بالاتر است اما با عملکردهای بیش از ۱۰ تن فاصله زیادی دارد.

به دلیل تنوع آب و هوای مناطق مختلف زیتون‌کاری در کشور، ارقام مختلفی برای گسترش طرح زیتون بایستی معرفی و اطلاعات به‌زراعی این ارقام مثل عادت رشد، نوع رقم از نظر روغنی و کنسروی، نیازهای غذایی و موارد دیگر بررسی و در اختیار باغداران قرار گیرد. برای دست‌یابی به این اطلاعات از سوی سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی تعدادی ایستگاه تحقیقات تک محصولی زیتون در مناطق مختلف کشور احداث گردید که یکی از آن‌ها ایستگاه تحقیقات زیتون طارم بود که در منطقه زیتون‌خیز طارم زنجان احداث و انجام طرح‌هاي تحقیقاتی در آن از سال ۱۳۷۶ شروع گردید. تاكنون طرح‌هاي تحقیقاتی متعددی در این ایستگاه انجام گردیده که در مجموعه حاضر، ارائه گردیده است.

 مشخصات عمومی شهرستان طارم

شهرستان طارم به مركزيت شهر آب‌بر يكي از هفت شهرستان استان زنجان مي‌باشد كه مساحتي بالغ بر ۲۲۳۵ كيلومتر مربع در مختصات طول جغرافياي ۳۷ درجه و ۱۰ تا ۳۶ درجه و ۴۰ دقيقه عرض شمالي خط استوا در شمال زنجان و به فاصله ۱۰۰ كيلومتري از آن واقع شده است. گودترين نقطه شهرستان يعني گيلوان واقع در دره قزل اوزن ارتفاعي معادل ۳۰۰ متر از سطح دريا واقع شده است و مركز شهرستان شهر آب‌بر در ارتفاع ۷۵۰ متري از سطح دريا قرار دارد. حداكثر ارتفاع در نواحي كوهستاني شمال شرق با رارتفاع ۲۷۰۰ متر مي‌باشد.

شهرستان طارم عليرغم وسعت اندك خود از تنوع اقليمي بسيار زيادي برخوردار بوده بطوريكه از ۱۱ نوع اقليم تشكيل شده كه در اين ميان اقليم نيمه خشك سرد حدود ۳۴% وسعت شهرستان را به خود اختصاص داده و در مقابل اقليم مرطوب سرد كمترين وسعت را شامل مي‌شود. اين شهرستان داراي دو منطقه كوهستاني و كوهپايه‌اي مي‌باشد و از نظر اقليمي داراي وضعيت آب و هوايي خاصي است. بطوريكه ۸۴ درصد از كل اراضي شهرستان را كوه‌ها و ارتفاعات تشكيل مي‌دهند و تنها ۱۶ درصد اراضي شهرستان قابليت زراعت و باغداري دارند.
ميانگين بارندگي سالانه  ۴۵۰ ميلي مترمي باشد كه از ۲۰۰ ميليمتر در حوزه¬هاي پست حاشيه قزل اوزن تا ۱۰۵۰ ميليمتر در ارتفاعات شمالي متغير است. بيشتر بارندگي¬ها در فصل پاييز و بهار مي‌باشد. ميانگين سالانه دما بر اساس آمار ايستگاه هواشناسي گيلوان در يك دوره ۱۸ ساله  ۳/۱۷ درجه سانتيگراد، حداقل درجه حرارت ۱۱درجه سانتيگراد و حداكثر درجه حرارت ۸/۲۳ درجه سانتيگراد، حداقل مطلق ثبت شده ۲/۱۳- درجه سانتيگراد و حداكثر مطلق ۴۵ درجه سانتيگراد مي‌باشد. ميانگين سالانه رطوبت نسبي اين شهرستان ۷۱% بوده كه كمترين آن در فصل بهار و بيشترين آن در فصل پاييز مي‌باشد. ميانگين سرعت باد در ايستگاه گيلوان در زمستان ۷/۸ و در تابستان ۳/۱۴ كيلومتر در ساعت و حداكثر آن در زمستان ۷۲ و در تابستان ۵۴ كيلومتر در ساعت مي‌باشد كه از ميانگين استان به مراتب بيشتر است. لازم به ذكر است كه در سطح منطقه دو باد غالب وجود دارد كه جهت باد غالب درجه يك در زمستان به سمت غرب و در تابستان به سمت شرق بوده و باد غالب درجه دو در زمستان به سمت شرق و در تابستان به سمت جنوب شرقي مي‌باشد. مجموع ساعات آفتابي در ايستگاه گيلوان ۲۴۸۱ ساعت در سال و شدت تابش آفتاب در همان ايستگاه ۳۷۸ كالري بر سانتي متر مربع ثبت شده است. و با این شرایط آب و هوایی و وجود رودخانه قزل اوزن یکی از مناسب ترین مناطق برای کشت زیتون در کشور می باشد. و عملکرد کمی و کیفی بالای باغ های زیتون طارم نسبت به سایر نقاط کشور و چه بسا جهان موید این مطلب است.

ایستگاه تحقیقات زیتون طارم وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان در سال ۱۳۷۳ در زمینی به مساحت ۱۵ هکتار در شهرستان طارم زنجان و فاصله ۳ کیلومتری از روستای گیلوان کلنگ زده شد. در طی مدت سه سال کارهای عمرانی و فیزیکی انجام و از سال ۱۳۷۶ کارهای تحقیقاتی به طور رسمی در این ایستگاه شروع گردید. با ادغام وزارت کشاورزی و جهاد سازندگی و با عنایت به وسعت محدود، با مساعدت‌های ریاست وقت سازمان، اراضی ضلع جنوبی به ایستگاه واگذار و وسعت نهایی آن به ۴۲ هکتار رسید.

در طی سال های فعالیت ایستگاه، حدود ۶۰ رقم تجاری و ۲۴۰ ژنوتیپ زیتون از کشورهای مختلف دنیا و همچنین مناطق مختلف ایران، جمع‌آوری و کشت شده و هم اکنون در دست ارزیابی می‌باشد. با توجه به وجود این تعداد رقم و ژنوتیپ، می‌توان گفت یکی از بزرگترین ذخایر ژنتیکی زیتون خاورمیانه در این ایستگاه ایجاد گردیده است که گنجینه‌ای ارزشمند برای انجام تحقیقات در زمینه های مختلف روی این محصول به حساب می‌آید. با عنایت به اجرای حدود ۶۰ درصد طرح‌های به‌زراعی و به‌نژادی زیتون کشور در ایستگاه طارم، با مصوبه موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، اين ايستگاه در رده ایستگاه‌های درجه یک تحقیقاتی قرار گرفته است.

مشخصات جغرافیایی

وسعت: ۴۲ هكتار

ارتفاع از سطح دريا: ۳۰۰ متر

طول جغرافيايي: ^–۰۵ ^º۴۹  شرقي

عرض جغرافيايي: ^–۴۷ ^º۳۶  شمالي

فاصله از مركز استان: ۱۰۰ كيلومتر

فاصله از نزديكترين مركز شهر (آب بر): ۲۵ كيلومتر

اقليم: نيمه گرمسيري

ميانگين بارندگي ساليانه: ۲۵۰ ميلي‌متر

ميانگين ساليانه دما: ۱۷/۵ درجه

ميانگين رطوبت نسبي: ۶۸ درصد

امكانات و تجهيزات موجود در ايستگاه

امكانات زيربنايي

ایستگاه تحقيقات زيتون طارم داراي ساختمان‌های نگهبانی، اداری، میهمانسرا، آزمایشگاه، انبار و دو واحد سازمانی است. 

امكانات آزمايشگاهي

ايستگاه داراي يك واحد آزمايشگاهي است كه در آن آزمايش‌های مربوط به تعيين درصد روغن در ماده تر و خشك ميوه و همچنين اندازه‌گيري طول و قطر ميوه، هسته و برگ انجام مي‌گيرد.

آزمايشگاه ايستگاه تحقيقات زيتون

یستگاه دارای دو حلقه چاه می‌باشد که چاه اصلی با دبی ۱۵ لیتر در ثانیه برای آبیاری باغات مورد استفاده قرار گرفته و چاه دوم برای آبیاری گلخانه‌ها و ساختمان‌ها به کار می‌رود. سيستم آبياري مورد استفاده براي درختان به صورت آبياري قطره‌ است. بدين منظور يك حلقه چاه در كنار رودخانه قزل اوزن حفر گرديده است كه آب از آنجا با دبي ۱۵ ليتر در ثانيه به استخر احداث شده در شمال غربی ايستگاه، پمپاژ مي‌شود. در اين قسمت سيستم مركزي كنترل آبياري تعبيه شده است كه عمليات فيلتراسيون آب را با استفاده از فيلترهاي شني و ديسكي انجام داده و سپس آب را به داخل لوله‌هاي اصلي آبياري هدايت مي‌كند.

امكانات گلخانه‌اي

از مجموع ۵ گلخانه موجود در ايستگاه ، يك گلخانه به ابعاد ۱۳×۵/۸ متر مجهز به تاسيسات ميست و پاگرما مي‌باشد كه براي ريشه‌دار كردن قلمه‌هاي زيتون مورد استفاده قرار مي‌گيرد. ۴ گلخانه ديگر، گلخانه‌هاي انتظار مي‌باشد كه نهال‌هاي زيتون پس از ريشه‌دار شدن و انتقال به گلدان‌هاي نايلوني در اين گلخانه‌هاي نگهداري مي‌شود.

 باغ‌های ایستگاه

ز مجموع ۴۲ هکتار کل مساحت ایستگاه حدود ۲۰ هکتار آن کشت شده و هم اکنون در مرحله باردهی قرار دارد. سطح باقیمانده در ضلع جنوبی ایستگاه برای تکمیل کلکسیون ارقام خارجی زیتون در سال‌های آتی به تدریج کشت خواهد شد. باغ‌های ایستگاه از پنج بخش اصلی شامل: قطعه ۸ هکتاری شمالی، قطعه کلکسیون ژنوتیپ‌های ملی و امیدبخش، باغ‌های به‌زراعی ارقام داخلی، قطعات بانک ژن ارقام وارداتی از اسپانیا، ایتالیا، فرانسه، یونان و سوریه و قطعه باغ مادری تشکیل شده است. همانطوری که اشاره شد در مجموعه این قطعات، حدود ۶۰ رقم تجاری و ۲۴۰ ژنوتیپ زیتون نگهداری می‌شود.

لیست تعدادی از ارقام  ایستگاه تحقیقات زیتون طارم

محققین مستقر در ایستگاه