استان زنجان  بدليل واقع شدن در موقعيت مياني حوزه آبخيز سد سفيدرود از گذشته هاي دور از نظر آبخيزداري مورد توجه بوده است. بمنظور كنترل فرسايش خاك و كاهش حجم رسوبات وارده به مخزن سد سفيدرود فعاليتهاي مطالعاتي، اجرايي و تحقيقاتي گسترده اي انجام گرفته و يا در حال انجام است. از جمله فعاليتهاي انجام يافته، تاسيس بخش تحقيقات آبخيزداري در مركز تحقيقات منابع طبيعي و امور دام استان در سال ۱۳۷۲ مي باشد.

 گرايشهای تحقيقاتي مصوب بخش

با توجه به ويژگيهاي استان زنجان از ديدگاه اقليم، زمين شناسي، مورفولوژي، بافت اجتماعيو فعاليتهاي زيستي ديگر و همچنين نوع پروژه هاي اجرايي پنج گرايش تحقيقاتي مصوب با عناوين حفاظت خاك، هيدرولوژي و توسعه منابع آب، مديريت آبخيزها، بهره وري از سيلابها و تغذيه آبخوانها و مهندسي رودخانه در مسئوليت بخش مزبور بوده كه وضعيت اولويت كاري هر يك از آنها به شرح ذيل است:

 هيدرولوژي و توسعه منابع آب: هدف كلي آن تحقيق و بررسي در زمينه هاي مهندسي آب، هيدرولوژي، هيدروليك، كليماتولوژي و سازه هاي حفاظت آب مي باشد.

حفاظت خاك: هدف آن تحقيق و بررسي در زمينه عوامل تخريب و فرسودگي خاك اعم از تخريب فيزيكي و شيميايي و بررسي انواع مختلف اين پديده ها، شامل: فرسايش و رسوب و شور و قليايي شدن خاك.

مديريت آبخيزها: كه هدف آن تحقيق و بررسي و مطالعه مديريت حوضه هاي آبخيز، ارائه مديريت جامع و فراگير حوضه هاي آبخيز در قالب پروژه هاي پيشاهنگ و شاهد در شرايط مختلف اكولوژيك استان.

مهندسی رودخانه: هدف كلي آن تحقيق و بررسي در زمينه هاي چگونگی وقوع فرسايشهاي كناري، روشهاي فني مناسب براي شق انهار و رسوب گيري، هيدروليك رودخانه های استان، علل ناپايداري سازه هاي مكانيكي موجود در مواقع طغيان و نحوه تلفيق عمليات مهندسي با عمليات بيولوژيكي.

 بهره‌وری از سیلابها و تغذیه آبخوانها: در این بخشهدف کلی تحقیق و بررسی در زمینه های بررسی وضعیت روانابهای حوزه های آبخیز، روشهای استحصال و بهره وری از سیلابها، روشهای تغذیه آبخوانهای استان و موارد مرتبط دیگر.

 

 اولويت‌هاي تحقيقاتي بخش

ارزيابي اثرات پروژهاي آبخيزداري انجام شده در سطح استان زنجان.

تعيين مناسبترين و اقتصادي ترين عمليات آبخيزداري جهت اجرا در حوزه هاي استان .

اولويت بندي حوزه هاي آبخيز استان جهت اجراي عمليات آبخيزداري .

تعيين روابط هيدرولوژيكي براي حوزه هاي كوچك استان و شناخت دالانهاي هوايي در استان كه موجب نوسان شديد ميزان بارندگي مي شوند.

تعيين مناسبترين گونه هاي درختي و گياهي جهت اجراي پروژه هاي بيولوژيكي در حوزه ها با تاكيد بر جنبه در آمد زائي آنها براي آبخيز نشينان.

شناخت موانع مشاركت مردمي در اجرا و نگهداري  پروژه هاي آبخيزداري در حوزه ها و راههاي جلب مشاركت مردمي. شناسايي آن دسته از مشكلات ساكنين حوزه ها كه از طريق اجراي پروژه هاي آبخيزداري قابل رفع مي باشند.

بررسي نقش فعاليتهاي عمراني در تشديد فرسايش و رسوب حوزه ها و شيوه هاي عملي كنترل آن.

ارائه راهكار هاي عملي اصلاح مسير شخم در حوزه ها.

ارزيابي و تعيين مناسب ترين و اقتصادي ترين روش هاي ساماندهي   رودخانه ها  و  مسيل ها (با تاكيد بر روش هاي  بيو مهندسي)

بررسي و بهنيه سازي معيارها و ضوابط  طراحي و  مكان يابي سازه هاي كنترل فرسايش و رسوب از ديدگاه فني و اقتصادي (دامنه ها، آبراهه ها و رودخانه ها(

بررسي سهم انواع فرسايش در توليد رسوب.

تعيين روشهاي كنترل فرسايش و رسوب در سازندهاي مارني.

ارزيابي و بهينه سازي روشهاي بهره برداري از سيلاب.

 

 اهداف كيفي بخش

• ارائه الگوهاي مديريتي متفاوت در حوزه هاي آبخيز استان
• ارائه روشهاي مناسب در حفاظت منابع آب و خاك و گياه جهت احيا و توسعه منابع طبيعي
• افزايش ذخيره آبهاي زيرزميني در سفره هاي آبخوان
• تعيين  مناسب ترين روش هاي  بهره برداري از  سيلاب هاي  سرگردان در اراضي تخريب شده و دشت هاي دامنه اي
• بررسي  كاربرد  انواع روش هاي مكانيكي،  غير مكانيكي و بيولوژيكي در حفاظت آب و خاك و گياه و مهار فرسايش در رودخانه هاي فصلي و سيلابي
• افزايش  اقتصاد  معيشتي آبخيزنشينان با هدف  حفظ امنيت غذایي منطقه و كاهش مهاجرت
•  خلاصه ای  از فعاليتهاي تحقيقاتي- پژوهشي بخش

 

 دستاوردهای شاخص بخش تحقیقات آبخیزداری

1- بررسی شدت فرسایش و رسوبزایی از طریق شبیه ساز باران،  بصورت مستقیم و با ایجاد بارش یا بارشهای متناسب با اقلیم و بارندگیهای منطقه که بر اساس سوابق موجود اتفاق افتاده فرسایش پذیری و میزان تولید رسوب واحدهای مارنی بررسی ‌گردید. بررسی وضعیت زمان شروع رواناب، حجم رواناب تولیدی و رسوبزایی واحدهای مارنی استان

2- ارائه نقشه شدت فرسایش و رسوبزایی در واحدهای مارنی استان به روش BLM ، شبیه ساز باران و سیمای فرسایش و ارزیابی دقت هر یک از این روشها

3- بررسی اشکال فرسایشی موجود در مارن‌های استان زنجان و رابطه آن با خصوصیات فیزیکوشیمیایی واحدهای مارنی و ارائه را هکارهای مناسب برای مقابله و کنترل آنها، تهیه نقشه دقیق سیمای فرسایشی واحدهایی مارنی استان

4- طبقه بندی مارنهای استان زنجان بر مبنای متغیرهای  فيزيكی، مكانيكي و شيميایي با استفاده از آنالیز چند متغیره، بر اساس نتایج این تحقیق بر اساس روش تجزیه و تحلیل عاملی متغيرهاي بافت خاک، پتاسیم و سدیم محلول و درصد مواد آلی و حد خمیری مهمترين متغيرهاي موثر در گروه بندی واحدهای مارنی استان زنجان می‌باشند.

5-  مکانیابی و تهیه اطلس مناطق مستعد احداث سامانه پخش سیلاب در استان زنجان که بر اساس نتایج بدست آمده از این مکانیابی در حدود 110 هزار هکتار یعنی 15 درصد از مناطق استان دارای پتانسیل احداث سامانه های پخش سیلاب(با رعایت دست یابی مناسب به منابع آب سطحی) می باشند که ظرفیت بسیار مناسب برای ذخیره سازی و بهره برداری از منابع آب سطح استان می باشد.

6- انجام عملیات پخش سیلاب در ایستگاه آموزشی و تحقیقاتی قره چریان با حجم سالانه بیش از 5 میلیون مترمکعب که دارای آثار بسیار مفید اقتصادی و اجتماعی در منطقه شده و از طرف دیگر ذخیره و منبع مناسب آبی برای این منطقه فراهم کرده است. در صورت تامین اعتبارات مورد نیاز این پروژه قابلیت توسعه و گسترش تا حجم بیش از 8 میلیون مترمکعب آب قابل ذخیره در آبخوان را دارد.

7- بررسی و تحقیق در مورد روشهای مناسب استفاده از سامانه های سطوح آبگیر برای استفاده از حداقل بارشهای موجود در استان جهت ایجاد و گسترش باغات دیم به منظور توانمند سازی حوزه نشینان و همچنین حفاظت از خاک اراضی شیبدار صورت گرفته و نتایج آن بصورت کارگاههای آموزشی، سخنرانی و مقالات علمی و پژوهشی انتشار یافته است.

8- تهیه نقشه شدت فرسایش ویژه در سطح اراضی استان یا مدل EPM براساس این پژوهش در حدود 340 هزار هکتار از اراضی استان دارای شدت فرسایش متوسط، 320 هزار هکتار شدت فرسایش شدید و 68 هزار هکتار شدت فرسایش خیلی شدید می‌باشند. یعنی بیش از 17 درصد از اراضی دارای شدت فرسایش شدید تا خیلی شدید هستند.

9-بانک اطلاعاتی رودخانه‌ها و مسیلهای استان زنجان حاصل و دستاورد انجام چهار پروژه تحقیقاتی کاربردی در طول 5 سال کار مداوم و طاقت فرسای ستادی و  صحرایی است. این بانک شامل چهار بخش خصوصیات و ویژگیهای عمومی، فرسایش، پوشش گیاهی و عملیات سازه‌ای رودخانه‌ها و مسیلهای استان بوده و در آن اطلاعات توصیفی با اطلاعات مکانی در محیط برنامه GIS با هم مرتبط شده و قابلیت انجام هر نوع تجزیه و تحلیل مکانی و توصیفی را در ارتباط با ویژگیهای گفته شده را دارد. از دیگر خصوصیات بارز و مهم این بانک امکان تهیه نقشه‌ها موضوعی و مورد با مقیاس دلخواه و موردنیاز بوده که در زمینه پروژه‌ها و فعالیتهای اجرایی بسیار رهگشا و کاربردی می‌باشد.

10- تهیه اطلس محلهای مناسب برای احداث سدهای زیرزمینی در استان زنجان، بر اساس یافته‌ها و دستاوردهای این پروژه تحقیقاتی، از بین 56 حوزه منتحب، 11 حوزه که از لحاظ وجود جریان در آبراهه­ها، دبی خروجی از حوزه مناسب­تر بودند انتخاب شدند. وجود تاسیسات آبی اعم از سدهای خاکی، سدهای کنترل سیلاب و ذخیره آب و ... در بسیاری از حوزه­های منتخب، موجب حذف آنها از گزینه­های پیشنهادی بود.

11- تهیه نقشه مناطق بیابانی استان زنجان و شناسایی گونه‌های گیاهی و فلور مناطق بیابانی و گونه‌های گیاهی قابل کشت و تکثیر در این مناطق، بر اساس نتایج و دستآوردهای این طرح جامع که دارای سه زیر پروژه بود. بیش از 23 درصد استان از نوع مناطق بیابانی اولیه و 13 درصد مناطق بیابانی ثانویه و بطورکلی در حدود 8 درصد از نوع مناطق بیابانی سخت و مطلق است. در این مناطق بیابانی شناسایی شده استان 361 گونه از 246 جنس متعلق به 58 تیره گیاهی رویش دارند . نتایج حاصل از آزمایشات کشت نهال ها در مناطق بیابانی استان نشان دادکه در جهت شمالی، گونه قیچ و در جهت شرقی، گونه‌های قیچ و افدرا جهت احیای مناطق بیابانی استان قابل توصیه است.

12- بررسی تاثیر کاربرد مواد سوپر جاذب در رشد دو گونه درختی مثمر دیم و سامانه های سطوح آبگیر مدیریت  شده، بر اساس یافته‌ها و دستاوردهای این پروژه تحقیقاتی وجود یا عدم وجود سوپرجاذب تاثیر معنی‌داری در رشد ارتفاعی و قطری نهال‌های بادام و زردآلو ندارد. پس معنی دار بودن یا غیر معنی‌دار بودن در رشد گیاهان در استفاده از مواد سوپر جاذب یک حالت عمومی و دایمی نبوده و بستگی به شرایط اقلیمی منطقه، نوع خاک و بافت آن، نوع گیاه و حتی شرایط توپوگرافی و شیب محل کاشت دارد. لذا در مورد هر گیاه یا نهال باید در منطقه مورد نظر بررسی و ارزیابی و اظهار نظر شود.

13- شناسایی و اولویت­بندی عوامل مؤثر بر عدم مشارکت پایدار جوامع روستایی در طرح­های آبخیزداری (مطالعه موردی: حوزه­های آبخیز منتخب استان زنجان)، بر اساس یافته‌ها و دستاوردهای این پروژه تحقیقاتی به طور کلی بر اساس نظرسنجی از جوامع محلی، تمرکززدایی قدرت تصمیم‌گیری، فعالیت سمن‌ها و آموزش بهره‌برداران به همراه عواملی چون اجرای پروژه­های چندمنظوره و درنظرداشتن منافع آبخیزنشینان می‌تواند زمینه‌ساز اعتماد و جلب مشارکت فعال مردم در مراحل مختلف پایش، مطالعات، نیازسنجی، اجرا، و نیز نگهداری پروژه‌های آبخیزداری پروژه‌های آبخیزداری گردد.

 

خلاصه ای  از فعاليتهاي تحقيقاتي- پژوهشي بخش

طرحهاي خاتمه يافته	طرحهاي در دست اجراء	مقالات ژورنالي	مقالات كنفرانسي	سخنراني ترويجي	پايان نامه دانشجويي	رتبه كشوري
52	5	55	250	50	30	سوم

 

 

 

 

ايستگاه پخش سيلاب سهرين –  قره چريان

ايستگاه پخش سيلاب سهرين –  قره چريان در دشتي با همين نام قرار گرفته است. این ایستگاه در شمال غربي شهر زنجان به فاصله ۳۰ كيلومتري از آن قرار داشته و در سال ۱۳۷۵ احداث شده است. عمده اقليم منطقه از نوع نيمه خشك بوده و ميزان بارندگي متوسط سالانه منطقه بين ۳۰۰ تا ۳۵۰ ميلي‌متر متغير مي‌باشد. مساحت کل ایستگاه حدود ۴۲۰ هکتار که در ۲۳۵ هکتار آن عملیات پخش سیلاب طراحی و اجرا گردیده است. سازه های احداثی آن از نوع خاکی بوده و شامل بند انحرافي براي انحراف سيلاب از رودخانه قره‌چريان به سمت ايستگاه، كانال انتقال، كانال آبرسان-گسترشي، کانال‌هاي پخش، پشته‌هاي خاكي، دروازه‌ها و بند خاكي می باشد. همچنین دارای ساختمان اداری و فضای آزمایشگاهی بوده و یک مجموعه تحقیقاتی و آموزشی مناسبی در زمینه بهره‌وری از سیلابها و تغذیه آبخوانها فراهم نموده است. از زمان شروع آبگیری در ایستگاه (سال 1376) تاکنون بطور متوسط سالانه حدود 5/5 میلیون متر مکعب آب به داخل آبخوان از طریق پخش سیلاب تزریق گردیده است.

 

همکاران بخش

 

	دکتر پرویز عبدی نژاد،عضو هیات علمی و رئیس بخش دکتری زمین شناسی پست الکترونیک:prz_abdi@yahoo.com تلفن تماس:02433026180
	دکتر قباد رستمی زاد،عضو هیات علمی و رئیس ایستگاه قره چریان دکتری آبخیزداری پست الکترونیک :rostamizad60@gmail.com تلفن تماس:02433026122
	دکتر زهرا عبدالهی،عضو هیات علمی دکتری آبخیزداری پست الکترونیک : abdollahi.zhr65@gmail.com تلفن تماس:02433026172
	دکتر حسن شادمان،عضو غیر هیات علمی دکتری آب و هوا شناسی پست الکترونیک:h..shadman.a@gmail.com تلفن تماس:02433026121