مركز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان
مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان در واقع نتیجه ادغام مرکز تحقیقات و منابع طبیعی استان با مرکز آموزش جهاد کشاورزی استان است که در مهرماه سال 1393 بر اساس سیاست‌ها و برنامه‌های بلندمدت سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و با هدف استفاده بهينه از نيروي انساني، امکانات و تجهيزات آموزشي و تحقيقاتي براي توسعه بخش کشاورزي استان، و در راستای سیاست چابک‌سازی سازمانی صورت گرفته است. تاریخچه این دو مرکز به صورت جداگانه در زیر آورده شده است.
فعالیت‌های تحقیقاتی مرکز
سابقه انجام مطالعات و تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی در استان زنجان به سال ساخت سد سفیدرود برمی‌گردد، به‌طوری‌که با توجه به مشكلات پيش‌آمده ناشي از سيل و از دست دادن بيش از 50% از حجم درياچه سد سفيدرود، دفتر آبخيزداري سفيدرود در دي ماه سال 1349 در زنجان تأسيس شد. در دو دهه 50 و60، اين دفتر با ضعف و قوت ادامه كار داد و در دهه 70 با شتاب بيشتر كارهاي آبخيزداري را دنبال کرد. در نيمه دوم دهه 70، به‌منظور هماهنگي بيشتر و لزوم اجراي عمليات طبق برنامه كنترل و حفاظت از آب و خاك حوزه آبخيز، ستاد هماهنگي آبخيزداري سد سفيدرود به‌صورت حوزه‌اي تأسيس شد و دفتر سفيدرود در شهر زنجان كار خود را آغاز كرد. از این تاریخ به بعد تمام فعالیت‌های مطالعاتی و تحقیقاتی مرتبط با حوزه آبخیز سد سفیدرود در این استان متمرکز و انجام می‌شود. بر این اساس شروع فعالیت ایستگاه تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری در استان زنجان به سال 1349 برمی‌گردد. تحقيقات منابع طبيعي و امور دام از سال 1371 و با آغاز فعاليت‌هاي مربوط، در قالب يكي از ايستگاه‌هاي تحت پوشش مركز تحقيقات منابع طبيعي و امور دام استان آذربايجان شرقي در استان شروع شد و به فاصله یک سال، فعاليت آن با عنوان مركز تحقيقات منابع طبيعي و امور دام استان ادامه یافت. در سال 1379 با تصويب قانون ادغام وزارتين جهاد سازندگي و كشاورزي سابق، و ضرورت تشكيل مركز تحقيقاتي واحد، مقدمات لازم فراهم و در سال 1383 ادامه فعاليت‌هاي دو مركز سابق با مديريت واحد و با عنوان مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان زنجان آغاز شد.
از سال 1393 با ادغام مراکز تحقیقات و آموزش؛ مرکز زنجان با عنوان مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان به کار خود ادامه می دهد.
بخشهای تحقیقاتی مرکز
بخش تحقیقاتی اصلاح و تهیه نهال و بذر
این بخش در سال 1359 همزمان با تشکیل مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان زنجان، تشکیل شده است.
بخش تحقیقاتی اصلاح و تهیه نهال و بذر زنجان با داشتن کادر تحقیقاتی باسابقه، به بررسی مشکلات به‌زراعی و به‌نژادی محصولات مختلف مورد کشت در استان می‌پردازد. این بخش با داشتن مزارع تحقیقاتی در ایستگاه‌های مختلف، ادوات اجرای آزمایش‌های تحقیقاتی، آزمایشگاه و کارگاه میتواند خدمات مشاورهای و تحقیقاتی برای متقاضیان را ارائه نماید.
بخش تحقیقات خاک و آب
بخش تحقیقات خاک و آب استان زنجان، از سال 1362 فعالیت‌های پژوهشی، آموزشی و ترویجی گسترده‌ای را در جنبه‌های مختلف علوم خاک و آب شروع نموده است. این بخش اکنون دارای سه عضو هیئت علمی، سه محقق پژوهشی و کارشناسان مجرب آزمایشگاهی است. همکاران بخش خاک و آب با ارزیابی کیفیت اراضی، نقش موثری در حفظ خاک زراعی و کاربری متناسب اراضی در استان دارند. این بخش در همكاري با مراکز/موسسات تحقیقاتی و دانشگاهی ضمن استفاده از روش‌های جدید علمی، مجری فعالیت‌های ارزیابی دامنه‌دار از وضعیت منابع خاک و آب، تجزیه های تخصصی خاک، آب، گیاه و کود، پایش و نظارت بر کیفیت مواد کودی، تعیین استعداد و قابلیت اراضی می باشد. آزمایشگاه خاک و آب مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طییعی استان زنجان، ضمن فعالیت پژوهشی با آزمون کیفیت مواد کودی نقش مهمی در حفظ امنیت غذایی و سلامت جامعه ایفا می‌نماید.
بخش تحقیقات گیاه‌پزشکی
در سال 1367 با تشكيل بخش تحقيقات آفات و بيماريهاي گياهـي، موجــــوديت مركز تحقيقات كشاورزي به طور رسمي در چارچـــوب تشكيلات وزارت كشاورزي سابق محقق گرديد.
این بخش دارای زیربخشهای تحقیقاتی زیر است:
1– بیماری‌شناسی گیاهی: انجام تحقیقات بیماری‌های گیاهی و عوامل بیمارگر گیاهی شامل قارچ‌ها و باکتری‌ها، تحقیقات اپیدمیولوژی عوامل بیمارگر، ژنتیک مقاومت به عوامل بیمارگر گیاهی، و رابطه مولکولی پاتوژن و گیاه.
2- حشره‌شناسی کشاورزی: انجام تحقیقات مرتبط با شناسایی، ارزیابی خسارت و ارائه روش‌های مختلف کنترل حشرات و کنه‌های خسارت‌زای گیاهی و دشمنان طبیعی آن‌ها، و جمع‌آوري، بررسي و شناسايي فون حشرات جنگل‌ها و درختچه‌های جنگلی و مراتع.
3– علف‌های هرز: شناسایی گونه‌های غالب علف‌های هرز در مزارع مختلف استان و مطالعه روش‌هاي تلفيقي زراعي و شيميايي در كنترل علف‌هاي هرز محصولات مختلف.
4– جوندگان: مطالعه تغییرات جمعیت فون جوندگان استان، ارائه راهکار‌های لازم برای کاهش خسارت جوندگان و مطالعه کارایی سموم مختلف برای کنترل شیمیایی جوندگان مضر باغات و مزارع استان.
بخش تحقیقات آبخیزداری
به‌منظور كنترل فرسايش خاك و كاهش حجم رسوبات وارده به مخزن سد سفيدرود، فعاليت‌هاي مطالعاتي، اجرايي و تحقيقاتي گسترده‌اي انجام گرفته و يا در حال انجام است که می‌توان به تأسيس بخش تحقيقات آبخيزداري در مركز تحقيقات منابع طبيعي و امور دام استان در سال 1372 اشاره کرد. اين بخش در حال حاضر با سه عضو هيئت علمي، دو كارشناس ارشد و دو كارشناس مشغول فعاليت در زمينه تحقيقات آبخيزداري است.
بخش تحقیقات علوم دامی
بخش تحقیقات علوم دامی از سال 1371 فعالیت خود را در استان شروع و در حال حاضر با 7 نفر پرسنل یکی از بخشهای هشت گانه مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان را تشکیل میدهد. این بخش در زمینه موضوعات علوم دامی فعالیت دارد و زیربخشهای تحقیقاتی آن شامل تغذیه گوسفند و بز، تغذیه پایه، مدیریت تغذیه دام در مرتع، مدیریت و پرورش گوسفند و بز، ژنتیک و اصلاح نژاد گوسفند و بز، و مدیریت و پرورش طیور صنعتی و زنبورعسل است.
بخش تحقیقات منابع طبیعی
با توجه به عنایت معاونت آموزش تحقیقات وزارت جهاد سازندگی وقت، این مرکز در نیمه دوم سال 1372 به‌طور مستقل به‌عنوان مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام استان زنجان فعالیت خود را آغاز نمود. اولین مسئول بخش تحقیقات منابع طبیعی مهندس قاسم نبیئی از سال 1372 تا سال 1385 بوده‌اند. سپس مهندس سید احمد موسوی به مدت 9 ماه به‌عنوان سرپرست بخش و بعد از آن دکتر پرویز مرادی مسئولیت بخش را به عهده گرفتند. از سال 1387 نیز مهندس فرهاد آقاجانلو مسئولیت بخش را بر عهده دارند. این بخش با هدف مطالعه، بررسی، تحقیق و انجام پروژه‌های تحقیقاتی در زمینه منابع طبیعی فعالیت خود را آغاز نموده است.
بخش تحقیقات اقتصادی، اجتماعی و ترویج کشاورزی
بخش اقتصادی، اجتماعی و ترویج کشاورزی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان در سال 1378 با عنوان گروه اقتصادی و اجتماعی در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زنجان تشکیل شد. با توجه به ادغام دو وزارت خانه جهاد سازندگی و کشاورزی، این گروه با سه کارشناس در رشته‌های تخصصی جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، اقتصاد کشاورزی و علوم اجتماعی زیر نظر مركز تحقيقات در راستای بررسي مسائل روستايي به فعالیت خود ادامه داد. بخش اقتصادی، اجتماعی و ترویج کشاورزی در سال 1391 با ادغام دو بخش اقتصاد كشاورزي و تحقيقات روستايي در مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبیعی استان زنجان شکل گرفت. این بخش هم‌اکنون زیر نظر دفتر برنامه‌ریزی و پایش امور پژوهشی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به فعالیت می‌پردازد.
واحد تحقیقاتی ثبت و کنترل گواهی بذر و نهال
واحد تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال استان زنجان با دو پست سازمانی در سال 1385 آغاز به کار نمود. با انتقال یک نفر از همکاران به‌صورت مأمور به این واحد، دو نفر از کارشناسان مؤسسه ثبت و گواهی بذر و نهال، به‌کارگیری دو نفر نیروی شرکتی، و 5 نفر کارشناسان ناظر، هم‌اینک این واحد با 10 نفر نیروی تخصصی در زمینه نظارت بر تولید و گواهی بذور و نهال‌های تولیدی پیمانکاران تحت قرارداد فعالیت می‌کنند.
ایستگاه‌های تحقیقاتی مرکز
ایستگاه تحقیقاتی زیتون طارم (با اولویت کامل تحقیقات زیتون)
ایستگاه تحقیقات زیتون طارم در سال 1372 در زمینی به مساحت 15 هکتار در شهرستان طارم زنجان کلنگ زده شد. طی مدت سه سال کارهای عمرانی و فیزیکی انجام و از سال 1376 کارهای تحقیقاتی به‌طور رسمی در این ایستگاه شروع شد. با عنایت به وسعت محدود، با مساعدت‌های ریاست وقت سازمان جهاد كشاورزي، اراضی ضلع جنوبی به ایستگاه واگذار شد و وسعت نهایی آن به 42 هکتار رسید. در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین بانک ژن‌های زیتون منطقه خاورمیانه در این منطقه احداث شده است. در این بانک ژن حدود 90 رقم و بیش از 200 ژنوتیپ کاشته شده‌اند و در دست ارزیابی می‌باشند. با عنایت به اجرای حدود 60 درصد طرح‌های به‌زراعی و به‌نژادی کشور در ایستگاه طارم، با مصوبه مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، این ایستگاه در رده ایستگاه‌های درجه یک تحقیقاتی قرار گرفت
این ايستگاه داراي يك واحد آزمايشگاهي است كه در آن آزمايش‌های مربوط به تعيين درصد روغن در ماده تر و خشك ميوه، و همچنين اندازه‌گيري طول و قطر ميوه، و هسته و برگ انجام می‌شود. ایستگاه زیتون طارم دارای دو حلقه چاه است که چاه اصلی با دبی 15 لیتر در ثانیه برای آبیاری باغ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و چاه دوم برای آبیاری گلخانه‌ها و ساختمان‌ها به کار می‌رود. سيستم آبياري مورد استفاده براي درختان به‌صورت آبياري قطره است.
از مجموع 4 گلخانه موجود در ايستگاه، يك گلخانه به ابعاد 13×5/8 متر مجهز به تأسيسات ميست و پاگرما است كه براي ريشه‌دار كردن قلمه‌هاي زيتون مورد استفاده قرار مي‌گيرد. سه گلخانه ديگر، گلخانه‌هاي انتظار هستند كه نهال‌هاي زيتون پس از ريشه‌دار شدن و انتقال به گلدان‌هاي نايلوني در اين گلخانه‌ها نگه‌داري مي‌شوند. در مجموعه باغ‌های ایستگاه، بیش از 50 رقم تجاری و 200 ژنوتیپ که از نقاط مختلف کشور و همچنین سایر کشورها جمع‌آوری شده است، نگه‌داری می‌شوند. با توجه به وجود این تعداد رقم و ژنوتیپ، ایستگاه تحقیقات زیتون را می‌توان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین ذخایر ژنتیکی زیتون در کشور و حتی در منطقه خاورمیانه معرفی کرد.
ایستگاه تحقیقاتی پخش سیلاب قره چریان (با اولویت تحقیقات آبخیزداری، منابع طبیعی و علوم دامی)
این ایستگاه در سال 1375 و در زمینی به مساحت 414 هکتار احداث شد که در حدود 233 هکتار از آن برای انجام عملیات پخش سیلاب مورد استفاده قرار گرفت. در این ایستگاه از زمان احداث به بعد سالانه به‌طور متوسط 5/5 میلیون مترمکعب آب به داخل آبخوان منطقه تزریق می‌شود که تأثیر اقتصادی و اجتماعی بسیار زیادی در منطقه داشته است، به‌طوری‌که می‌توان به احیا و تغذیه آبی بیش از 100 حلقه چاه عمق، 50 رشته چشمه و قنات، و تحت پوشش آبیاری قرار گرفتن بیش از 2500 هکتار از اراضی منطقه اشاره نمود
ایستگاه تحقیقات کشاورزی خيرآباد (با اولویت تحقیقات زراعی، خاک و آب، و گیاه‌پزشکی)
این ایستگاه در سال 1371 با نام مرکز تحقیقات کشاورزی استان زنجان تأسیس شد. در سال 1373 بخش اصلاح و تهیه نهال و بذر به‌عنوان اولین بخش و سپس بخشهای تحقیقاتی دیگر، ازجمله بخش آفات و بیماری‌های گیاهی، بخش تحقیقات خاک و آب، و سایر بخشهای تحقیقاتی در این ایستگاه آغاز به کار نمودند. از سال 1383 با ادغام دو مرکز سابق، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان در این ایستگاه تأسیس شد لیکن از سال 1387 با انتقال مرکز تحقیقات به مرکز آموزش، ایستگاه تحقیقات خیرآباد به‌عنوان یک ایستگاه تحقیقاتی دوباره به فعالیت خود ادامه میدهد
در این ایستگاه تحقیقات به‌زراعی و به‌نژادی روی گیاهان زراعی در شرایط آبی، و همچنین گیاهان دارویی صورت می‌پذیرد. بخشهای تحقیقاتی اصلاح و تهیه نهال و بذر، خاک و آب، گیاه‌پزشکی و منابع طبیعی در ایستگاه تحقیقات خیرآباد در گرایش‌های تحقیقاتی تعیین‌شده شامل گندم، جو، حبوبات، علوفه، دانه‌های روغنی و گیاهان دارویی فعالیت می‌کنند.
پایگاه تحقیقات ديم خدابنده (با اولویت تحقیقات محصولات زراعی دیم)
تحقیقات دیم در استان زنجان در سال 1369، همزمان با تشکیل بخش تحقیقات غلات دیم در مؤسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر با اجرای طرح‌های غلات دیم شروع شد. با تأسیس مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم در سال 1372 فعالیت استان زنجان در مورد محصولات دیم افزایش پیدا کرد. مزرعه تحقیقات کشاورزی دیم استان در مجاورت روستای دوتپه سفلی خدابنده قرار دارد.
پایگاه تحقیقات درختان چند منظوره ماه‌نشان (با اولویت تحقیقات محصولات باغی)
ایستگاه تحقیقات درختان چندمنظوره ماه‌نشان در سال 1375 با هدف احیای جنگل‌های مناطق خشک بر اساس معرفی گونه‌های مثمر و غیرمثمر درختی و درختچه‌ای با جلب مشارکت مردم جهت کاشت در حوزه‌های آبخیز و اجرای طرح‌های تحقیقاتی در مورد درختان چندمنظوره مثل صنوبر، بادام و پسته تأسیس شد.
فعالیت‌های آموزشی مرکز
مرکز آموزش عالی سهروردی جهاد سازندگی زنجان در سال 1365 تأسيس شد و فعالیت آموزشی خود را در دو حوزه آموزش کارکنان (دوره‌های تخصصی، عمومی و عقیدتی) و آموزش‌های بلندمدت (مقطع‌دار) آغاز نمود.
آموزش‌های ضمن خدمت (آموزش کارکنان) با هدف آشنا ساختن کارکنان سازمان با وظایف شغلی و آخرین یافته‌های علوم و فنون در حوزه کاری آن‌ها صورت گرفته و بیشتر به‌منظور ایجاد مهارت و تخصص در کارکنان در قالب دوره‌های استانی، منطقه‌ای و ملی برگزار گردیده است.
آموزش‌های بلندمدت که هدف آن اصلاح هرم نیروی انسانی جهاد و ایجاد تخصص لازم در بخشهای اجرایی بود، از سال 1365 تا سال 1378 با مجوز سازمان امور اداری و استخدامی کشور، و با پذیرش دانشجو از بین کارکنان وزارت جهاد سازندگی وقت در رشته‌های آبخیزداری، دام‌پروری و اصلاح نباتات در مقاطع کاردانی و کارشناسی صورت گرفت.
با تأسیس دانشگاه جامع علمی-کاربردی، از سال 1375 مرکز اقدام به پذیرش دانشجوی علمی-کاربردی در رشته‌های دامداری در مرتع و آبخیزداری نمود، به‌طوری‌که در سال‌های بعد رشته‌های دیگری از قبیل تکنولوژی پرورش طیور، گل و گیاهان زینتی، تولیدات زراعی، تولید میوه‌های سردسیری، بهداشت‌یار دامپزشکی، امور تعاون، عمران اراضی کشاورزی، تولیدات باغی، تولید دانه‌های روغنی، بهداشت مواد غذایی با منشاء دامی، تولیدات گلخانه‌ای، و حسابداری در مقاطع کاردانی و کارشناسی اضافه شد. از سال 1393 پس از ادغام مراکز آموزش و تحقیقات؛ پذیرش دانشجوی علمی- کاربردی در این مرکز متوقف شد.
مرکز آموزش کشاورزی زنجان در سال 1374 تأسیس شد و فعالیت آموزشی خود را در دو حوزه آموزش کارکنان و بهره‌برداران (روستاییان) آغاز نمود. اهداف آموزشی مرکز بهینه‌سازی اطلاعات کشاورزان و زارعان، و افزایش دانش و ارتقای مهارت کارکنان بوده است. در کنار فعالیت‌های آموزشی، فعالیت‌های زراعی و تولیدی نیز در عرصه 130 هکتاری انجام می‌شد.
از سال 1380 نیز آموزش‌های رسمی کار و دانش کشاورزی با همکاری آموزش و پرورش شروع شد و در رشته‌های کشت گیاهان دارویی، گل و گیاه آپارتمانی، زراعت گندم، تکثیر و پرورش ماهیان سردآبی، پرورش زیتون، پرورش میوه‌های دانه‌دار، زراعت غلات، تعمیر ماشین‌های تهیه زمین و کاشت، پرورش قارچ خوراکی، ایجاد و نگه‌داری فضای سبز، کاربری سیستم‌های آبیاری تحت فشار، و امور دامی اقدام به پذیرش دانش‌آموز نمود.
در سال 1382 با ادغام وزارتین جهاد سازندگی و کشاورزی، و تشکیل وزارت جهاد کشاورزی، ادغام مرکز آموزش عالی سهروردی جهاد سازندگی و مرکز آموزش کشاورزی نیز صورت گرفت و مرکز جدیدی در سال 1383 با عنوان مرکز آموزش جهاد کشاورزی به آدرس کیلومتر 7 جاده شهرک صنعتی (جاده فرودگاه) جنب هنرستان کشاورزی شهید باهنر تشکیل شد. با این ادغام، وظایف و امکانات دو مرکز تجمیع شد و مرکز جدید در قالب چهار حوزه آموزشی آموزش کارکنان، آموزش بهره‌برداران، آموزش کار و دانش، و آموزش علمی-کاربردی ایفای وظیفه نمود. از سال 1393 مراکز تحقیقات و آموزش ادغام شد و در حال حاضر با عنوان مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان در حال فعالیت می باشد.
ستاد این مرکز دارای عرصه 130 هکتاری با مزارع ، باغ‌ها، کارگاه‌ها، گلخانه، مرغداری، استخر پرورش ماهی، آزمایشگاه، سایت کامپیوتر، کتابخانه، ساختمان‌های آموزشی و رفاهی، سلف‌سرویس، ماشین‌آلات و نیروی انسانی متخصص است و قابلیت‌ها و توانائی‌های بالایی در جهت تحقیقات و آموزش بخش کشاورزی و منابع طبیعی دارد.