مراتع یکی از منابع تجدید شونده با اهمیتی است که در برنامه توسعه ملی جایگاه ویژه‌ای دارد و بستر تحولات عمیق اقتصادی و اجتماعی کشورمان بوده است. در ده های اخیر این منابع با ارزش بشدت تخریب شده بطوری که کشور را با بحرانی عمیق مواجه نموده است.  متاسفانه بدلایلی از جمله وجود دام مازاد بر ظرفیتف چرای زود رس، افزایش تعداد بهره‌بردار  و مخصوصا در سالهای اخیر پدیده شومی به‌نام تبدیل اراضی و دخل و تصرف آن از جمله مواردی است که انهدام این منابع خدادادی را به‌همراه داشته و هم اکنون سیر قهقرائی را طی می‌نماید.اگر عقب ماندگی کشورهای جهان سوم را با انهدام منابع طبیعی آنها همسو و هماهنگ بیابیم و اگر بلایای دیگرمانند زلزله، جنگ و ... به آن بیافزائیم، دیگر نمی‌توان انتظار داشت که حفاظت و احیای منابع طبیعی در استراتژی توسعه ملی جایگاهی داشته باشد که متاسفانه چنین است. اما باید خاطر نشان ساخت که تخریب و انهدام این منابع ملی کشور را با دشواری‌های سهمگینی مانند سیل‌های ویرانگر،کمبود و جیره‌بندی آب شرب، طوفان‌های خاک و شن‌های روان و بالاخره آلودگی محیط زیست روبرو خواهد کرد.

تشریح وضع موجود.

- استان زنجان دارای مساحتی حدود 2200000 هکتار بوده که حدود 1137000 هکتار آن را بر اساس آمار اداره کل منابع طبیعی استان مراتع ( در برخی منابع 1200000 هکتار ذکر شده است) تشکیل می‌داد. از این میان 6 درصد مراتع استان در زمره مراتع خوب و عالی و 54 درصد آن متوسط و 40 درصد آن جزو مراتع فقیرمی باشند.

- میزان تولید مرتع استان در حدود 101100 تن TDN بوده که جوابگوی حدود 635520 واحد دامی در مدت 7 ماه است.

بر اساس آمار موجود در اداره کل منابع طبیعی استان تعداد دام وابسته به مرتع حدود 1280000 واحد دامی است ( بیش 2 برابر ظرفیت مرتع)

- حد اقل ارتفاع از سطح دریا درآن حدود 300 متر (در منطقه طارم علیا) و حد اکثر ارتفاع از سطح دریا 3300 متر( در منطقه انگوران) می‌باشد که این اختلاف از سطح دریا از یک سو و از جهت دیگر بدلیل همجوار بودن با استان گیلان وبرخوردار شدن مراتع شمال استان از رطوبت‌های خزری و همچنین بهره مندی از بارندگیهای مدیترانه ای که از سمت غرب وارد استان می شود شرایطی را بوجود آورده اند که این منطقه از اقالیم متنوع برخوردار شده  و از نظر ذخایر ژنتیکی گونه های گیاهی در کشور مورد توجه قرار گیرد( نقطه تلاقی اقالیم هیرکانی و ایران و تورانی است)،

- بدلیل شرایط اکولوژیکی حاکم بر منطقه، یکی از استانهائی است که شغل اصلی اغلب ساکنین روستائی آن دامداری و کشاورزی می باشد، متاسفانه تعداد دام استفاده کننده از مراتع استان به مراتب بیش از ظرفیت آن بوده و در بسیاری از تیپهای گیاهی استان با تخریب شدید مواجه می باشیم.

 بر اساس مطالعات انجام­شده در مرکز (در قالب طرح شناخت مناطق اکولوژیک)،  تيپ‌هاي گياهي در عرصه استان با وسعت909882/2 هكتارکه 41/1 درصد از كل استان را در بر‌گرفته‌اند در اين استان در مجموع 84 تيپ گياهي در 8 گروه عمده گياهي و یک گروه منفردتفكيك و معرفی شده است.

1- گروه گیاهی Agropyrum با 7 تیپ گیاهی به وسعت 99099/8 هکتار     

2- گروه گیاهی Artemisia با 17 تیپ گیاهی به وسعت 162262/3 هکتار    

3- گروه گیاهی Astragalus با 35 تیپ گیاهی به وسعت 428319/4 هکتار

5- گروه گیاهی Bromus با 5 تیپ گیاهی به وسعت 37913/5 هکتار

6- گروه گیاهی Festuca با 2 تیپ گیاهی به وسعت 9036/6 هکتار

7- گروه گیاهی Poa با 5 تیپ گیاهی به وسعت 80638 هکتار

8- گروه گیاهی Rosa با 5 تیپ گیاهی به وسعت 15396 هکتار

9- گروه تیپ­های گیاهی منفرد با 8 تیپ گیاهی به وسعت 77216/9 هکتار

دستاوردهای شاخص بخش

۱)      جمع آوری، شناسائی ومعرفی ۱۱۵۰ گونه گیاهی از استان وتاسیس هرباریوم مرکزی استان زنجان

۲)      تیپ بندی مراتع و تهیه نقشه پوشش گیاهی استان

۳)      تهیه اطلس جنگلهای استان

۴)       جمع آوری، شناسائی و معرفی ۲۲۰ گونه گیاه داروئی از استان

۵)      ارائه میزان تولید و مصرف و فنولوژی ۲۰ گونه مهم مرتعی استان و  تعیین ارزش رجحانی ۱۲ گونه مهم مرتعی استان

۶)       تاسیس غنی‌ترین کلکسیون جمعیت های مختلف آویشن کشور در ایستگاه خیرآباد

چالش‌ها

روند تخریب منابع طبیعی در استان  از یک طرف به شرایط خاص طبیعی نظیر شرایط اقلیمی (اقلیم خشک و نیمه خشک) و ژئومرفولوژیکی (زمین شناسی و سازندهای حساس به فرسایش اطراف رودخان قزل اوزن و زنجانرود) است که به آن تخریب طبیعی گوییم  و از طرف دیگر به افزایش جمعیت و نیاز روزافزون جوامع محلی به تامین مایحتاج خود مرتبط است ولی آنچه که این روند را تشدید کرده است. بعضاً سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌های نادرست و غیر اصولی بخش دولتی بوده است.

 در دو برهه از تاریخ ایران، یکی در زمان انقلاب سفید  که عرصه های جنگل و مرتع از دست خوانین و مردم خارج و در اختیار دولت قرار گرفت (ملی شدن جنگل‌ها و مراتع سبب ایجاد رقابت در تصاحب عرصه های ملی شد) و دیگری در دهه های اخیر که  ضرورت خود کفایی کشاورزی سبب شد که مردم عرصه های منابع طبیعی ملی را تصاحب نموده و به کشاورزی تبدیل نمایند (که متاسفانه، غالباٌ تبعات سوء فراوانی داشته است. اما در حال حاضر از دیدگاه پژوهشی تهدیدها بخش منابع طبیعی را می‌توان  بطور خلاصه در قالب موارد ذیل عنوان نمود.

- کم بودن سهم پژوهش و فناوری از اعتبارات عمومی

- ارتباط ضعیف بین مراکز پژوهشی و تحقیقاتی با مراکز اجرائی

- نبود باور جدی و عدم استقبال از بکارگیری یافته‌های پژوهشی در امور اجرائی

- وجود تشکیلات موازی و مراجع مختلف تصمیم‌گیری در امر تحقیقات

تخریب و تغییر کاربری اراضی بدلیل عدم وجود برنامه‌های تفصیلی آمایش سرزمین

- تخریب و تغییر کاربری اراضی بدلیل نبود قوانین مستحکم در حمایت از عرصه‌های طبیعی

- جزئی بودن اشاعه فرهنگ و اخلاق استفاده صحیح از منابع طبیعی

-  ضعف عزم ملی و فرهنگ عمومی برای حفظ و احیاء و توسعه پایدار منابع طبیعی

- تعداد زیاد دام، چرای بی‌رویه مراتع و چرای زود رس( بر اساس آمار موجود در اداره منابع طبیعی استان تعدا د واحد دامی وابسته به مرتع  بیش از 2 برابر ظرفیت مراتع است)

- بهره‌برداری بی‌رویه و نامناسب از گیاهان داروئی و صنعتی در برخی از عرصه‌های مرتعی استان

- عدم اختصاص اعتبار لازم از اعتبارات ملی در امر پژوهش  وحمایت ضعیف از پژوهش‌ و تحقیقات

- ناکافی بودن ارتباطات لازم  بین بخش‌های اجرائی و تحقیقاتی و پژوهشی

- فقدان تفکر راهبردی و عدم تعیین اولویتهای پژوهشی در سطح کلان کشوری

- عدم وجود حس  مسئولیت‌پذیری در ارتباط با حفاظت از منابع طبیعی  

- افزایش تخریب اراضی و ناکافی بودن امکانات حفاظتی با توجه به گستردگی عرصه‌های منابع طبیعی

- کمبود نیروی متخصص و عدم بکارگیری نیروهای جوان متخصص در امر پژوهش

راهبردها در حوزه پژوهش(مهمترین برنامه‌های تحقیقاتی)

1)     بهره‌برداري متناسب با توان اكولوژيكي مراتع

2)     افزايش توليد علوفه در مراتع

3)     تكميل اطلاعات پايه مرتعداري و پشتيباني طرحهاي تحقيقاتي كابردي

4)    توسعه مشارکت تشکلهاي بهره برداران با تاکيد بر نقش مرتعداران

وظایف بخش

1-   تحقیق در راستای افزایش تولید و اصلاح و بهبود وضعیت مراتع و دسترسی به منابع جدید مواد سلولزی

2-   توسعه تحقیقات گیاهان داروئی، گیاهشناسی، تنوع زیستی و اکوسیستم های ویژه استان

3-   تحقیق و توسعه فرهنگ استفاده از منابع طبیعی و بستر سازی مشارکتهای مردمی در بهره برداری از منابع طبیعی

4-   اجرای طرح های تحقیقاتی متناسب با نیاز های دستگاه اجرا و اولویت های پژوهشی استان

5-   انتقال یافته های تحقیقاتی به کارشناسان بخش اجرا و ارائه یافته های تحقیقاتی در قالب نشریه و بروشور ترویجی

فرهاد آقاجانلو-عضو هیات علمی و رئیس بخش

دکتری مرتعداری

پست الکترونیک:Faghajanloo@yahoo.com

تلفن تماس:02433026123

حسین حسینی منفرد،محقق

دکتری بیوتکنولوژی کشاورزی

پست الکترونیک:hhmonfared.w@gmail.com

تلفن تماس:02433026118

 محمد شجاعی، محقق

  تلفن تماس:02433026117

                                    پیمان اکبرزاده،محقق

                      دکتری منابع طبیعی گرایش مدیریت کنترل

                 پست الکترونیک:akbarzadeh1369@gmail.com

  تلفن تماس:02433026179

 نسیم شعبانی

 کارشناس ارشد منابع طبیعی

پست الکترونیک:shabani.nassim@gmail.com

تلفن تماس:02433026136